Historische gebouwen

[Groot Haersma State]

Aulus van Haersma, grietman van Smallingerland, kocht in 1646 een zathe met landerijen in Oudega.

De boerderij, eerder in het bezit van het Benedictijner Nonnen-klooster te Smalle Ee, kreeg de naam Haersma State. Deze state stond ten oosten van de hervormde kerk.

Rond 1665 liet Van Haersma voor zijn zoon een nieuwe state bouwen aan de Skeane Heawei, die de naam Groot Haersma State kreeg. Groot Haersma bleef in het bezit van deze familie en werd daarmee feitelijk de ambtswoning van de grietmannen van Smallingerland.

In vrouwelijke lijn vererfde de state in de 19e eeuw in de familie Van Vierssen. Grietman Hector Livius Haersma van Vierssen woonde er tot zijn overlijden in 1839.

In 1841 werd besloten tot verkoop van de state en het bijbehorende land. De state werd afgebroken, delen ervan werden gebruikt door Martinus Manger Cats voor de bouw van Haersma State in Drachten.
Het land werd in acht delen verkocht.

Turfschuur

Deze turfschuur [aan de Slotsingel 24] was een van de laatste gebouwen in Smallingerland met die functie. De schuur is in opdracht van Willem de Vries gebouwd. Hij was turfschipper en had een schip (waarschijnlijk een skûtsje) waarmee hij in het begin van de 20e-eeuw regelmatig door de 3 noordelijke provincies voer om zijn handel op te halen.

Het schip van Willem had eerst geen motor, alles ging op windkracht. Was er geen of te weinig wind dan zat er niets anders op dan te wachten tot er wind kwam, of zelf gaan ‘jagen’.

De originele blauwdruk van de turfschuur, getekend door de tekenaar van bouwbedrijf van Maanen te Oudega, laat zien dat er eerst alleen sprake is geweest van een hoofdgebouw.

Later is aan de rechterzijkant een hok bijgebouwd waar de lange bakkersturven werden bewaard. Het bijgebouw is zo gebouwd dat de wind vrij spel had waardoor de bakkersturven nog beter konden drogen. In de oude turfschuur ligt op de hanenbalken het turf- en kolenstof nog steeds centimeters hoog.

In de turfschuur is nog turf aanwezig en deze stammen uit de jaren vijftig van de 20e-eeuw. In het skûtsjejier 2013 hebben deze turven nog dienst gedaan als lading bij de turfrace Turf werd gemaakt via natte of droge vervening. Door het weggegraven veen ontstonden grote trekgaten of ‘petgaten’.
Op de Wolwarren zijn deze nog te vinden.

Kunstmestloods

Gjalt Hanzes Welling koopt in 1923 een stuk grond tussen de Haven en de Slotsingel, genaamd ‘de Pôlle’. Destijds behoorde de grond toe aan de Great Haersmastate. In 1942 koopt zijn schoonzoon Tjitte de Vries de Pôlle. Tjitte is koopman en handelt al vanaf 1920 in kunstmest. Het gebruik van kunstmest nam toe.

Hij liet in eerste instantie de kunstmest per schip aanvoeren en in de haven had hij een mast met giek om de schepen te lossen. De kunstmest werd opgeslagen in de schuur die in 1896 door Gjalt Hanzes Welling werd gekocht en naast zijn café/winkel stond (later de Skippersseal). Zoon Kornelis laat in 1953/1954 een loods bouwen op de Pôlle [nu Op ‘e Wâl 7]. De kunstmest ging vanuit het schip in de loods en werd daar verpakt in 50 kg. zakken.

In 1958 neemt zijn zuster Trientsje met haar man Fonger Bruinsma de handel over. In 1970 raakt Fonger ziek en hij verkoopt de kunstmesthandel aan Henk Herder. De familie Bruinsma verhuurt de loods, onder andere aan melkboer Rein van der Velde. In de jaren 80 van de 20e-eeuw verkoopt mevr. Bruinsma de loods aan Klaas Wiersma. Voor het behoud van de loods werd in 2018 een rijkssubsidie verstrekt aan de toenmalige eigenaar.

In 2020 koopt Jelmer Kleinhuis de loods met als doel hier woningen in te realiseren. In het kader van ‘Oudega aan het Water’ werden er voorbereidingen getroffen voor het herbestemmen van de voormalige kunstmestloods aan de haven. De nieuwe eigenaar hecht waarde aan het voortbestaan van de historische en beeldbepalende karakteristieke gebouwen in Oudega en vanuit die ideologie is het uiterlijk van de loods behouden.

In de loods werden in 2021 vier huurwoningen gerealiseerd die in eerste instantie bestemd zijn voor woningzoekenden uit het dorp. De woningen zijn duurzaam, gasloos en energieneutraal gebouwd.
Zie Wonen in Oudega: Wonen in een voormalige Kunstmestloods.