Meer achtergrond informatie over deze bijzondere bouwwerken is te vinden in
Wenjen yn Aldegea: De skiednis fan it doarp, de ynwenners en har ferdivedaasje. 

Klik op hier om het betreffende document in te zien of te downloaden. Tevens zijn hier meerdere documenten te vinden over verschillende onderwerpen m.b.t. Oudega.

Café van Baaie
Locatie: Buorren 12 & 14
Huidige situatie: Bestaand, nu 2 woningen

Op Buorren 12 werd in 1854 Baukje (Baaie) Hoekstra geboren, dochter van Johannes Eades Hoekstra en Gepke Meinderts Deelstra. Haar ouders zijn herbergier, boer en verkopen kachelhout. Het woongedeelte is op nummer 12 met daarachter de boerderij en het café gedeelte op nr. 14. Baaie Hoekstra neemt in 1880 het café en boerderij over van haar ouders.
In 1932 moest Baaie haar café verkopen, het werd publiekelijk gekocht door Douwe Kramer voor collega caféhouder Wietze Mulder aan de Buorren 11.

---

Café Hooidammen
Locatie: Destijds Headammen 1, voor oostzijde oude Hooidamsbrug
Huidige situatie: Afgebroken in 1970

Het was een afgelegen oord, ingeklemd tussen brede stromen en uitgestrekte drassige rietlanden. Op de Hooidammen stond vanuit Oudega vlak voor de brug Café Hooidammen. In de zomer was het er een komen en gaan van boeren, vissers en schippers. Als de boeren terugkwamen van het hooi halen uit de Hege Warren staken ze hier even aan. Zeven dagen per week bediende de caféhouder de zware draaibrug over de Hooidamsloot. Ook het bedienen van de pont behoorde tot de vaste taken.’s Winters liep het blauwe grasland van de Hege Warren tot aan Grou onderwater en was het er eenzaam.

---

Evangelisatiegebouw De Steech
Locatie: Goartersreed 1
Huidige situatie: Woning met klokkenmakerij

De Evangelisatievereniging op Orthodox Hervormde grondslag, kortom ‘de Evangelisatie‘ wordt op
9 november 1938 opgericht. Zij houdt haar bijeenkomst eerst in een oude woning op dit adres aan de Goartersreed 1. Deze reed is niet meer dan een steeg, daarom krijg het Evangelisatielokaal de naam ‘de Steech‘. In 1960 is de oude woning afgebroken em volgt er nieuwbouw. Het gebouw is na 1972 verkocht en is nu ingericht als woning met werkplaats van een klokkenmakerij.

---

Folksgebou
Locatie: Fabrykswei 4 (Folksgebou) & Fabrykswei 6 (woning)
Huidige situatie: Bestaand

In 1911 wordt de Coöperatieve Boerenleenbank in Oudega opgericht en ds. Carsjens wordt kassier en houdt zitting in het voorste gedeelte, het achterste gedeelte is het verenigingsgebouw van de Hervormde Kerk. Sinds de verkoop van de kosterswoning aan de Fabrykswei 1 is dit de woning van de koster van de Sint-Agathatsjerke. Na het vertrek van de laatste koster in 2024 wordt de woning gebruikt als opvanglocatie van vluchtelingen uit Oekraïne. Het achterste gedeelte is in gebruik als verenigingsgebouw van de Sint-Agathatsjerke en sinds de herst van 2025 heeft ok zorggroep Kwadrant hier zijn kantoren gevestigd voor de thuiszorg in Oudega.

---

Gebouke
Locatie: Great Haersmawei 1
Huidige situatie: Niet meer bestaand, verbouwd tot woning

Dit was het verenigingsgebouw van de Gereformeerde Kerk. Het is gebouwd in 1926. In 1967 komt het gebouw leeg te staan omdat de functies waren ondergebracht in it Miensker, het voormalige gebouw van zuivelfabriek de Hoop aan de Fabrykswei 13. In 1972 wordt het verbouwd tot woonhuis.

---

Gemaal de Gealanden
Locatie: Gealânswei 4
Huidige situatie: Gemaal buiten gebruik, nu in gebruik als woning

Het elektrische gemaal van waterschap de Gealanden zorgde voor de bemaling van zowel de Gealannen als de Oosterzanding en had een elektro centrifugaalpomp.

---

Gereformeerde kerk, school & pastorie aan de Achterwei
Locatie: Achterwei
Huidige situatie: Niet meer bestaand

De school blijft tot 1922 en wordt dan verplaatst naar it West 12, de woning van de schooldirecteur naar it West 14. In 1906 werd er een nieuwe pastorie gebouwd aan de Buorren 33 en in 1910 de nieuwe kerk aan de Buorren 31. Op 16 oktober 1910 werd de laatste kerkdienst gehouden. Steen voor steen is de kerk afgebroken en met het schip naar Drachten getransporteerd en opnieuw opgebouwd op de hoek aan de Zuiderdwarsvaart-Raai (nu niet meer bestaand).

---

Groot Haersma State
Locatie: Einde Great Haersmawei
Huidige situatie: Afgebroken in 1841

Aulus van Haersma en zijn vrouw Catharina van Scheltinga kopen in 1640 de Kloosterzathe. Deze zathe stond ongeveer waar nu de boerderij aan de Dwarssingel 41 staat. De Kloosterzathe wordt afgebroken en in 1664/1665 wordt de Groot Haersma State hier gebouwd. Hier wonen de Van Haersma’s, grietmannen van Smallingerland. In 1839 overlijdt Hector Livius van Haersma en er zijn geen opvolgers. Het slot wordt in 1841 t.o.v. notaris Jan Gelinde van Blom uit Drachten door de erfgenamen verkocht voor afbraak.
Groot Haersma State heeft maar 2 eeuwen standgehouden. Wat rest zijn de namen Slotsingel, Dwarssingel, Great Haersmawei, Skeane Heawei, de Bosk maar ook de Keukentún en het Núteboskje.

---

Koetshuis
Locatie: Tussen Buorren 41 en 43
Huidige situatie: Bestaand

Op 26 maart 1913 wordt de begrafenisvereniging De Laatste Eer opgericht. De vereniging besluit in 1918 een lijkwagen voor de leden aan te schaffen, waarvoor een koetshuis nodig is. Daarvoor wordt een perceel gekocht van de Nederlands Hervormde Kerk. In 1939 is er dermate veel onderhoud aan de lijkwagen nodig dat restauratie te duur wordt. Men besluit een tweedehans lijkkoets voor honder gulden te kopen. Deze koets is nog altijd in gebruik en wordt regelmatig van stal gehaald om dienst te doen.
Het koetshuis is in 2015 gerestaureerd.

---

Korenmolen De Hoop
Locatie: Mounehoek 4
Huidige situatie: Gedeeltelijk afgebroken, in gebruik als opslagruimte & werkplaats loonbedrijf

Al ver voor 1640 was er een molen aanwezig in Oudega. De molen maalde niet alleen voor Oudega, ook de inwoners van Nijega en Opeinde waren verplicht hun rogge of andere granen in Oudega te laten malen. In de 19^e eeuw stond er op Mounehoek 4 een standerdmolen. Deze molen heeft dienstgedaan tot 1907 en afgebroken in 1908 nadat de opvolger, een achtkante bovenkruier met stelling, De Hoopgenaamd, gereed was. Voor de herbouw werden onderdelen van een zaagmolen uit Dokkum gebruikt. De molen werd in opdracht van Wilco Frederik Wilkens gebouwd. In 1918 liet hij een molenaarswoning op het perceel ernaast bouwen. Tijdens een zware storm in 1918/1919 werden de wieken zo ernstig beschadigd dat ook de molenas brak. Men besloot het bovenste gedeelte af te breken en over te stappen op motorische aandrijving.

---

Kunstmestloods
Locatie: Op ‘e Wâl 7
Huidige situatie: Omgebouwd tot 4 huurwoningen

Gjalt Hanzes Welling koopt in 1923 een stuk grond tussen de Haven en de Slotsingel, genaamd De Pôlle. Destijds behoorde de grond toe aan de Great Haersmastate. In 1953/1954 wordt hier een loods gebouwd voor opslag van kunstmest die vanuit het schip in de loods werd gebracht en daar verpakt in 50 kg. zakken.

In 2020 koopt Jelmer Kleinhuis de loods met als doel hier woningen in te realiseren. In het kader van Oudega aan het Water werden er voorbereidingen getroffen voor het herbestemmen van de voormalige kunstmestloods aan de haven. De nieuwe eigenaar hecht waarde aan het voortbestaan van de historische en beeldbepalende karakteristieke gebouwen in Oudega en vanuit die ideologie is het uiterlijk van de loods behouden.

In de loods werden in 2021 vier huurwoningen gerealiseerd die in eerste instantie bestemd zijn voor woningzoekenden uit het dorp. De woningen zijn duurzaam, gasloos en energieneutraal gebouwd.

---

Onderwijs in Oudega: School met den Bijbel – De Grûnslach
Locatie: it West 12
Huidige situatie: Gebouw in gebruik als bedrijf & 2 wooneenheden

Het gebouw van School met den Bijbel aan it West 12, met daarnaast de woning van de hoofdonderwijzer.

De gelijkschakeling tussen openbaar en bijzonder onderwijs was een feit in oktober 1920. De salarissen van de onderwijzers en de kosten voor de schoolgebouwen kwamen voor rekening van de gemeente.
Het oude schoolgebouw aan de Achterwei voldeed niet meer aan de eisen. Er werd in 1922 besloten een nieuwe school te bouwen aan it West 12, voor de somma van fl. 34.993,–. De bouw werd het gegund aan bouwbedrijf J. J. Baron te Drachten. De school kreeg de naam School met den Bijbel.
In 1967 werd de school grondig verbouwd en aangepast aan de eisen van die tijd. In 1986, bij het 100 jarig jubileum kreeg de school de naam De Grûnslach. De school bleef in functie tot 1990. Nu zijn er 2 woningen in gevestigd en een kano-verhuur bedrijf.

Onderwijs in Oudega: Beukerstins – De Grûnslach – SWS de Diamant
Locatie: Buorren 34a
Huidige situatie: Afgebroken in 2022

Vooruitlopend op de verplichte samenvoeging van kleuter- en lager onderwijs besloot PCBO de Grûnslach te fuseren met kleuterschool de Beukerstins. Op 9 maart 1990 werd de eerste steen gelegd van de vernieuwde school aan de Buorren 34a. De kleuterschool de Beukerstins en de Grûnslach it West 12 werden in dit gebouw samengevoegd.
In maart 2016 fuseren PCBO de Grûnslach an de Buorren 34a en IBS Great Haersmaskoalle aan de Great Haersmawei 4. De leerlingen van beide scholen werden met ingang van het nieuwe schooljaar 2016 / 2017 gehuisvest in het gebouw aan de Buorren 34a. Het gebouw werd vanwege deze fusie uitgebreid met 3 extra lokalen zodat de kinderopvang en peuterspeelzaal ook in het gebouw pasten, de samenwerkingsschool kreeg de naam SWS de Diamant.

Vrijwel direct hierna zijn de voorbereidingen begonnen voor de bouw van een nieuwe school. Uiteindelijk is gekozen voor de locatie waar de tennisvereniging de Kreilen was gevestigd toen Buorren 34b, nu Buorren 34f.

Op woensdag 13 juli 2022 namen leerlingen en leerkrachten op ludieke wijze afscheid van het schoolgebouw aan de Buorren 34a. Alle kinderen, van peuters tot groep 8, maakten er een kleurrijk afscheid van: alle binnenmuren werden in bonte kleuren op een prachtige manier beschilderd. 
Het gebouw aan de Buorren 34a werd in september / oktober 2022 gesloopt om plaats te kunnen maken voor de bouw van nieuwe woningen.

Onderwijs in Oudega: Openbare Lagere School
Locatie: Buorren 39a
Huidige situatie: In gebruik als woning

In 1866 wordt deze school gebouwd aan de Buorren 39a. In 1952 vestigt zich hier ook de Bijzondere neutrale kleuterschool. In 1956 wordt een nieuwe school aan de Great Haersmawei geopend. In dit oude schoolgebouw worden vervolgens twee lokalen verbouwd tot gymnastieklokaal. De kleuters blijven in dit gebouw. Van 1981 tot 2005 is het gebouw in gebruik als woning en is er een drukkerij in gevestigd. Daarna heeft het pand gediend als kinderopvang. Het is nu een woonhuis met 2 wooneenheden.

Onderwijs in Oudega: Great Haersmaskoalle
Locatie: Great Haersmawei 4
Huidige situatie: Woon-zorglocatie met 12 appartementen

In 1955 wordt de openbare school, de Great Haersmaskoalle met drie leslokalen en een handenarbeidlokaal in gebruik genomen. Op de plaats  was eerder een speelveld. De scholen gebruikten het bij mooi weer om met de kinderen buiten spelletjes te doen. Ook was er een zandbak, hier wordt ook na schooltijd veel gebruik van gemaakt door kinderen uit de buurt. In 1961 vestigt zich op deze locatie ook de Bijzondere neutrale kleuterschool. Met de komst van het basisonderwijs in 1984 fuseren deze beide vormen van onderwijs. In 2002 blijkt dat het gebouw niet meer aan de eisen voldoet en wordt een nieuwe school gebouwd op het naastgelegen terrein. In 2016 volgt het samenwerkingsverband met de Grûnslach en komt SWS de Diamant tot stand aan de Buorren 34a. Hiermee komt een einde aan meer dan 130 jaar onderwijs tussen verschillende gezindtes.

De eigenaren van Tierelantuintje kopen in 2017 het gebouw en bouwen het om tot een locatie met 8 appartementen voor wonen met zorg en dagbesteding voor mensen met een beperking. Het krijgt de naam Tierelanthuis. De gevolgen van de Corona pandemie zorgen ervoor dat het bedrijf niet kan worden voortgezet.

In 2020 neemt Hof van Arcadia het gebouw over en bouwt het om tot een locatie met 12 appartementen voor mensen met een verstandelijke beperking, psychische problematiek of die om een andere reden niet deel kunnen nemen aan het reguliere arbeidsproces en een grote mate van zelfredzaamheid hebben. Fysieke beperkingen hoeven geen beletsel te zijn. De locatie krijgt de naam De âlde skoalle.

---

Ophaalbrug de swarte brêge
Locatie: Goudtsjepoel ⇥ Finnen
Huidige situatie: Niet meer bestaand

Ophaalbrug de swarte brêge over de Nijegaastervaart, verbinding tussen Goudtsjepoel en Finnen.
Tot aan 1968 ruilverkaveling Garijp-Wartena heeft de Nijegaastervaart bestaan, daarbij werd het water vanuit Nijega afgevoerd richting Smalle Eesterzand. De vaart is daarna gedempt. Het water werd vervolgens afgevoerd via De Tike, Opeinderkanaal richting de Leien. Op de kaart van 1925 wordt de Nijegaastervaart nog duidelijk aangegeven. De contouren van de Nijegaastervaart zijn nog altijd goed in het landschap te zien, zoals op deze plattegrond uit 2012.

---

Smederij Welling
Locatie: Buorren 18
Huidige situatie: Bestaand en omgebouwd tot café en cafetaria

Achtereenvolgens waren hier 6 generaties Welling werkzaam als smid.
1780 – 1830:     Wytze Jans [in 1812 de naam Welling als familienaam aangenomen]
1830 – 1860:    Alle Wytzes Welling
1860 – 1877:    Jan Alles Welling
1877 – 1921:    Alle Jans Welling
1921 – 1961:    Jan Alles Welling
1961 – 1993:    Alle Jans Welling Dit was de laatste smid van het geslacht Welling. Tezamen met zijn zuster beheerde hij dit oude familiebedrijf. In zijn vrije tijd maakt hij sier-smeedwerk. De smederij wordt opgeheven en de inventaris wordt geschonken aan het Kameleondorp in Terherne.

De gemeente Smallingerland had planologische medewerking verleend aan de vestiging van een café met cafetaria in het leegstaande pand. Een groot aantal omwonenden vond het onbegrijpelijk dat de gemeente geen overleg gepleegd had met de direct betrokkenen. Ze vonden dat een dergelijke uitgaansgelegenheid niet paste op die plek. De aankondiging dat er een café/cafetaria in de oude smederij zou komen sloeg in als een bom. De boosheid werd nog groter door de handelwijze van de gemeente. Met de omwonenden was geen overleg gepleegd, alleen met Doarpsbelang die in principe niet tegen bedrijvigheid in het pand was. Er werden 30 bezwaarschriften ingediend, maar de aangedragen redenen waren voor de gemeente geen aanleiding het besluit te wijzigen. De kritiek van de omwonenden betrof vooral de vestiging van een nieuwe horecagelegenheid op deze plek. Een meerderheid van de gemeenteraad steunde het voorstel om planologische medewerking te verlenen aan de vestiging van het café met snackbar.

De oude smederij met woning en winkel werden grondig verbouwd en geschikt gemaakt voor de nieuwe functie. Sinds 1996 café/snackbar De Smidterij.

---

Stins
Locatie: Vermoedelijk bij it West 27
Huidige situatie: Niet meer bestaand

Maquetten van een Stins, gemaakt door Jan Binnes van der Wal

De Stins in Oudega stond op it West, dit is te zien op een kaart uit 1718, De Friese Atlas van Schotanus-Halma. Waarschijnlijk was dit op it West 27, waar rond de eeuwwisseling veel kloostermoppen gevonden zijn bij graafwerkzaamheden. In een Stins bevond zich een leider van dit gebied een Hoofdeling, die recht sprak en de mensen bij elkaar hield in tijden van moeilijkheden. Deze hoofdelingen sloten zich in die tijd vaak aan bij de Schieringers. Een Stins is een burcht of landhuis in Friesland en staat voor Steenhuis. De enige stins die momenteel in Friesland nog te vinden is, staat in Veenwouden, de Schierstins.

In de sectie Historie van de Gemeente komt naar voren dat er sprake is van een tweedeling binnen de Grietenij tussen de Vetkopers en de Schieringers. Schieringers en Vetkopers zijn de namen van de twee partijen in de twisten in Friesland en Groningen in de late middeleeuwen. De namen komen waarschijnlijk van een geschil tussen cisterciënzers alias bernardijnen en premonstratenzers alias norbertijnen. De kloosters van die ordes hadden in het toenmalige Friesland een grote invloed. Deze tweedeling in 1444 tussen de Noorderlijke Dorpen Schieringers: Opeinde, Nijega, Oudega en de Zuidelijke Dorpen Vetkopers: Zuider en Noorder Drachten, Kortehemmen en Boornbergum heeft waarschijnlijk te maken met het feit dat zich in Oudega een Stins bevond.

---

Turfschuur
Locatie: Slotsingel 24
Huidige situatie: Bestaand

Deze turfschuur was een van de laatste gebouwen in Smallingerland met die functie. De schuur is in opdracht van Willem de Vries gebouwd. Hij was turfschipper en had een schip (waarschijnlijk een skûtsje) waarmee hij in het begin van de 20e-eeuw regelmatig door de 3 noordelijke provincies voer om zijn handel op te halen. De originele blauwdruk van de turfschuur, getekend door de tekenaar van bouwbedrijf van Maanen te Oudega, laat zien dat er eerst alleen sprake is geweest van een hoofdgebouw. Later is aan de rechterzijkant een hok bijgebouwd waar de lange bakkersturven werden bewaard. Het bijgebouw is zo gebouwd dat de wind vrij spel had waardoor de bakkersturven nog beter konden drogen. In de oude turfschuur ligt op de hanenbalken het turf- en kolenstof nog steeds centimeters hoog. In de turfschuur is nog turf aanwezig en deze stammen uit de jaren vijftig van de 20e-eeuw. 

---

Waarnemingspost
Locatie Goudtsjepoel in Pietersfinnen
Huidige situatie: Afgebroken

In 1943 wordt in het land met de naam Pietersfinnen een waarnemingspost gebouwd, een Funkstelle of Fluchwache. Deze bestaat uit een onderkomen voor de soldaten en een klein uitkijkpunt. De taak is om geallieerde vliegtuigen te signaleren en dat door te geven aan de Fliegerhorst Leeuwarden.
De post, die bemand wordt door een zevental soldaten, vult het gat op tussen Leeuwarden en Trimunt, het Duitse radarstation ten westen van Marum. In de herfst en winter, als de gemalen niet draaien vanwege brandstofgebrek, is de post omringd met één grote watermassa. Daarop worden een vlonder en later een pad aangelegd. Op 14 april 1945 geeft de post zich over aan de NBS: de soldaten worden weggebracht naar Drachten en vervolgens geïnterneerd.

Na de oorlog is de toren afgebroken, niets in het landschap herinnert nog aan deze geschiedenis.
Een paneel, in het kader van Betinkingsrûte WOII ’40-’45, markeert de plek waar 100 meter verderop de waarnemingspost heeft gestaan.

---

Zuivelfabriek De Hoop
Locatie: Fabryskwei 13
Huidige situatie: Afgebroken in 2020

Op 16 maart 1900 wordt de akte van oprichting getekend van de Coöperatie Zuivelvereeniging de Hoop. Er melden zich 45 leden, samen hebben zij 250 melkkoeien.
In 1901 schaft men een stoommachine aan en in 1905 start met de kaasbereiding. later volgen nog meer verbeteringen. De coöperatie is echter te klein om te overleven, ondaks de 110 leden en de 5½ miljoen kilo melk. Daarom vindt er in 1965 een fusie plaats met zuivelfabriek De Eendracht in Opeinde en sluit de fabriek in Oudega haar deuren.

In 1966 wordt de voormalige zuivelfabriek verkocht aan de Gereformeerde Kerk en krijgt het de naam
it Miensker. O.a. de kerkelijke verenigingen, het Groene Kruis, de bibliotheek, een snackbar, een theaterzaal en een woning voor de beheerder werden er in ondergebracht. Daarnaast waren er ook eenmalige evenementen die veel publiek trokken. De laatste jaren van haar bestaan draaide it Miensker financieel moeizaam, de inkomsten liepen terug. Overal in de regio verschenen grote zalen. De Gereformeerde Kerk besloot op een gemeenteavond, toen de inkomstenbron opdroogde en er misschien geld bij moest, er een punt achter te zetten. Het gebouw werd verkocht, gaat een aantal keren in andere handen over en raakt na 2000 ernstig in verval.

In 2018 koopt de gemeente Smallingerland het totaal verpauperde pand van projectontwikkelaar Credo Integrale Planontwikkeling BV uit Oosterbeek. Samen met een werkgroep uit het dorp, en in samenwerking met gemeente en provincie, werden plannen gemaakt om het terrein geschikt te maken voor de bouw van een appartementencomplex in het kader van het project Oudega aan het Water.

De voormalige zuivelfabriek de Hoop / it Miensker is eind oktober 2020 gesloopt. Talloze mensen hebben tijdens de sloopwerkzaamheden even een kijkje genomen en achter de hekken herinneringen uitgewisseld. Zuivelfabriek de Hoop zorgde decennialang voor economische en sociale bedrijvigheid in het dorp, it Miensker nam ook jarenlang die positie in.

Beide zijn verleden tijd.

---